Saturday 27 February 2021

अग्निमन्थः |

 

Botanical Name : Premna integrifoia Linn. 

संस्कृत  : अरणी, श्रीपर्णी,     

हिंदी :  अर्णी      

मराठी : नरवेल

=====================

भावप्रकाशे मिश्रप्रकरणे गुडूच्यादिवर्गे -

अग्निमन्थो जयः स स्याच्छ्रीपर्णी गणिकारिका |

जया जयन्ती तर्कारी नादेयी वैजयन्तिका ||भा. प्र. पू. मिश्र. ४.२०||

अग्निमन्थः श्वयथुनुद्वीर्योष्णः कफवातहृत् |

पाण्डुनुत्कटुकस्तिक्तस्तुवरो मधुरोऽग्निदः ||भा. प्र. पू. मिश्र. ४.२१||

====================

सुश्रुतसंहितायां मिश्रकाध्याये 

मातुलुङ्ग्यग्निमन्थौ च भद्रदारु महौषधम् |

अहिंस्रा चैव रास्ना च प्रलेपो वातशोफजित् ||सु. सू. ३७.३||

तथा च चिकित्सास्थाने प्रमेहचिकित्सायां-

वसामेहिनमग्निमन्थकषायं ...............पाययेत् ||सु. चि. ११ .९||

====================

Friday 26 February 2021

सप्तला


Botanical Name : Acacia concinna 

संस्कृत  : शीतला    

हिंदी :  शिकाकाई      

मराठी :  शिकेकाई     

====================

Wednesday 24 February 2021

खदिरः


Botanical Name: Acacia catechu Linn.
संस्कृत: रक्तसारः     
हिंदी:  खैर, दन्तधावन      
मराठी:  खैर    
====================
भावप्रकाशे पूर्वखण्ड-प्रथमभाग-मिश्रप्रकरणे वटादिवर्गे -

खदिरो रक्तसारश्च गायत्री दन्तधावनः |
कण्टकी बालपत्रश्च बहुशल्यश्च यज्ञियः |
खदिरः शीतलो दन्त्यः कण्डूकासारुचिप्रणुत् |
तिक्तः कषायो मेदोघ्नः कृमिमेहज्वरव्रणान् |
श्वित्रशोथामपित्तास्रपाण्डुकुष्ठकफान् हरेत् ||भा. प्र. पू. मिश्र. ६ .२७||
श्वेत खदिर-
खदिरः श्वेतसारोऽन्यः कदरः सोमवल्कलः |
कदरो विशदो वर्ण्यो मुखरोगकफास्रजित् ||भा. प्र. पू. मिश्र. ६ .२८ |
=================
चरकसंहितायां षड्विरेचनशताश्रितीयाध्याये -

तिन्दुक-प्रियाल-बदर-खदिर-कदर-सप्तपर्णाश्वकर्णार्जुनासनारिमेदा इति दशेमान्युदर्दप्रशमनानि भवन्ति || च. सू. ४ / १७ ||
===================
सुश्रुतसंहितायाम् अर्शश्चिकित्सायाम् -

यथा सर्वाणि कुष्ठानि हतः खदिरबीजकौ |
तथैवार्शांसि सर्वाणि वृक्षकारुष्करौ हतः ||सु. चि. ६ .१९||
====================

 


Monday 22 February 2021

अतिबला

 



Botanical Name : Abutilon indicum Linn.
संस्कृत  : कङ्कतिका, ऋष्यप्रोक्ता, गाङ्गेरुकी, नागबला,  
         झषा, ह्रस्वगवेधुका
हिंदी :  कंघाइ     
मराठी :  पेटारी
=========
भावप्रकाशे गुडूच्यादिवर्गे -

ततोऽन्यातिबला ऋष्यप्रोक्ता कङ्कतिका च सा |
गाङ्गेरुकी नागबला झषा ह्रस्वगवेधुका ||

                          ||भा.प्र.पू.मिश्र.४.१२४||

==================

Sunday 21 February 2021

गुञ्जा

 

Botanical Name : Abrus precatorius Linn.

संस्कृत: काकणन्ती , श्वेता, रक्तोच्चटा, कृष्णला, रक्ता, काकणन्ती,  

             रत्तिका, काकादनी, काकपीलुः , काकवल्लरी |   

हिंदी:  चौंटली     

मराठी:  गुंज

Friday 19 February 2021

भिण्डकः

 


Botanical Name: Abelmoschus esculentus

संस्कृत:  भिण्डः    
 
हिंदी:  भिण्डी     

मराठी:  भेंडी